Daha önce yazmış olduğum "Gastronomi Nedir?" adlı yazımda da belirttiğim gibi Yunanca gastri (mide) ile nomos (yasa, kurallar) sözcüklerinden meydana gelen gastronomi kavramı, Fransızcada “yemeği iyi yeme merakı; sağlığa uygun, iyi düzenlenmiş, hoş ve lezzetli mutfak, yemek düzeni ve sistemi” anlamlarına gelmektedir (Larousse Gastronomique 1988'ten alıntı yapılmıştır). Alternatif turizm çeşitlerinden birisi olan gastronomi turizmi her yıl milyonlarca insanı yeni lezzetler keşfetme heyecanı ile dünyanın değişik noktalarına çeken bir harekettir. Bu turizm ile ilgili kavram ve araştırmalar oldukça yenidir. Bu yenilik ülke ve bölgeleri, yeni bir turizm pazarı oluşturma ve turizm gelirlerini arttırma konusunda heveslendirmektedir. Dünya genelinde yıllık ortalama 1 milyar olan turist sayısının %80'i yapacağı seyahati planlarken lezzet duraklarına özellikle dikkat etmektedir. Bu nedenle gastronomi turizmi global pazarda yiyecek ve içeceğin turizm endüstrisindeki yeri nedeniyle ekonomik ve toplumsal kalkınmaya ciddi katkıda bulunan önemli bir potansiyel turizm çeşidi haline gelmektedir. Modern gastronomi turizmi temelini Antik Yunanlılara dayandıran bir olgudur. Nitekim MS 4. yüzyılda Sicil Yunan Aristokratlarının yiyecek ve şarap rehberi olarak Akdeniz bölgesinin en eski kitabı olan “gastronomia” adlı eserin yayınlanmış olması bu savı destekler niteliktedir. Ardından da baharat ve ipek yolu gibi önemli ticaret yolları sayesinde insanların geçtiği noktalarda araştırdıkları kaliteli baharat çeşitleri, yöresel yiyecek-içecekleri, zeytinyağ ve şarap gibi ürünler gastronomi turizminin temellerini güçlendirmiş ve zamanla gelişen teknoloji ile restoran yelpazesinin genişliliği ve de kurulan yiyecek içecek birlikleri sayesinde gerektiği değere kavuşarak dünya genelinde en popüler turist aktivitelerinden birisi olmuştur. Turistlerin gastronomi seyahatlerini genel olarak planlarken kullandığı 3 temel unsur vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
Farklı yiyecek-içecekleri tatma ve üretim sürecini görme
Değişik kültürleri mutfak geleneklerini bizzat gözlemleyerek öğrenme
Yeni öğün sistemleri ve yeme stillerini keşfetme
Fakat son zamanlarda revaçta olan detaylı planlamalarda (Micheli Rehberi ve The Best 50 Restaurants List'te bulunan işletmeler gibi) öne çıkan unsurlar ise:
Özel nitelikli bir yiyeceği tüketme isteği
Belli bir yöreye ait bir ürünü tüketme isteği
Belirli bir aşçının hazırladığı bir yemeği tatma isteğidir.
TURSAB'ın araştırmasına göre Gaziantep, Hatay ve Şanlıurfa dışında Türkiye için gastronomi turizmini geliştirecek yemek ve ürün çeşitlilik olarak önemli ilimiz Erzurum olarak belirtilmiş. Erzurum’u sırasıyla Kayseri, Manisa, Mersin, Mardin, Afyon, Bursa ve İzmir illeri takip ediyor. Şanlıurfa 26 yemeğinin coğrafi işaretle tescillenmesini bekliyor. UNESCO’nun İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Listesi’nde Geleneksel Tören Keşkeği, Mesir Macunu Festivali ve Türk Kahvesi ve Geleneği bulunuyor. Gaziantep de yeme içme kültürüyle listede bulunuyor. Gaziantep ayrıca “Dünya, Yiyecek ve İçecek Turizmi 2019” yılına da aday oldu. Dünyada yemek odaklı en çok turist çeken etkinliklerin pek çoğu ABD’de gerçekleşiyor. Örneğin, 1948’den bu yana düzenlenen ve 3 gün süren Maine İstakoz Festivali’ni binlerce kişi ziyaret ediyor, yerlisi olmayan ziyaretçilerden gelen ekonomik katkı 1 milyon dolar olarak açıklanıyor. Yine San Francisco’da düzenlenen Street Food Festival, sokakta düzenlenen ve 50 bin kişiyi ağırlayan bir etkinlik. İngiltere’deki Isle of Wight’ta düzenlenen ve 2 gün süren Sarımsak Festivali ise sarımsaklı her tür yemeği kapsayan bir etkinlik. Avustralya’da düzenlenen Melbourne Yemek ve Şarap Festivali, İtalya Alba’da düzenlenen Mantar Festivali, Fransa’da düzenlenen onlarca yemek ve şarap festivalleri de yemek turizminin en önemli çekim merkezleri olarak öne çıkıyor.
Türk Patent Enstitüsünün illere vermiş olduğu önemli gastronomik patentlerden bazıları şu şekilde:
Türkiye geneli: Türk ahududu likörü, Türk gül likörü, Türk kayısı likörü, Türk vişne likörü, Türk çilek likörü, rakı, Türk rakısı
Erzurum: Civil peyniri, kadayıf dolması, küflü civil peyniri, karnavas dut pekmezi, Oltu cağ kebabı, İspir kuru fasülyesi
Kayseri: Develi cıvıklısı, Kayseri mantısı, Kayseri pastırması, Kayseri sucuğu, tomarza kabak çekirdeği, yamula patlıcanı
Manisa: Domat zeytini, uslu zeytini, Ege sultani üzümü, Kırkağaç kavunu, Salihli kirazı, Salihli odun köfte
Mersin: Anamur muzu, Mersin cezeryesi, Mut kayısısı, Tarsus beyazı üzüm topacık, Tarsus yayla bandırması, Tarsus şalgamı
Mardin: Mardin kaburga dolması, Mardin kibe, Mardin sembusek, Mardin ikbebet, Mardin imlebes (badem şekeri)
Afyon: Afyon kaymağı, Afyon pastırması, Afyon sucuğu, Çay ilçesi vişnesi
Bursa: Gemlik zeytini, İnegöl köfte, Kemalpaşa tatlısı, Mustafa Kemal Paşa peynir tatlısı
İzmir: Bergama kozak çam fıstığı, Bozdağ kestane şekeri, Ödemiş patatesi, Ege inciri
Kahramanmaraş: Andırın tirşiği, Maraş biberi, Maraş tarhanası, Çağlayancerit cevizi
Samsun: Bafra pidesi, Samsun kaz tiridi, Samsun simidi, Terme pidesi
Siirt: Pervari balı, Siirt büryan kebabı, Siirt fıstığı, Siirt perde pilavı
Sonuç olarak, günlük hayatta sıradan bir restorana yapılan olağan ziyaretler gastronomi turizmi kapsamına girmemektedir çünkü bu ziyaretler kişinin günlük yiyecek ihtiyacını karşılaması dışında bir motivasyon veya ziyareti güdüleyen özel bir neden içermemektedir.
